Het (Amerikaans) Engels zegt fall als tegenhanger van spring. De herfst is het jaargetij van het verval, van de neergang en het verdwijnen. Van de late pluk ook, harvest. Bijvoorbeeld van de mispel, een in onze herfsttij van de beschaving vergeten vrucht die mijn moeder zaliger nog met smaak at. Niet alleen vogels en vissen sterven uit, maar ook smaken en recepten, voornamen, woorden en zegswijzen. Het lievelingswoord van mijn moeder was pront, dat voor haar niet de betekenis had van vlug, maar van mooi, en dat ze niet alleen gebruikte om personen te beschrijven, maar ook dingen: een pronte tafel. Ze kon sarcastisch uithalen met Het is goed riemen snijen uit andermans leer, of belerend met Je moet de tering naar de nering zetten. En omdat bij elk seizoen bloemen passen, koos ze in de herfst voor dahlia’s. Die versieren haar graf. Ze ligt al jaren op het kerkhof van het landelijke dorp waar ze geboren is en getogen. Maar vanmiddag zag ik ze plots staan onder de mispelboom in de pronte tuin van onze buren.
DE LEUVENSE MINSTREEL
Heeft Pink Floyd ooit opgetreden in Leuven? Heeft Wolfgang Amadeus ooit in bewondering gestaan voor Het Laatste Avondmaal van Dirk Bouts? Wie is Janneke de Grijzer? Bestaat de bochtige klokpoliep echt of is dat niet meer dan een scheldwoord uit het repertoire van kapitein Haddock?
Zoek je een antwoord op die hartverscheurende vragen, schaf je dan Leuven aan van Eric Min. Lees- en wandelplezier gegarandeerd.
Het in een zwierige stijl geschreven boek bevat veel aantrekkelijke weetjes, maar zal je vooral bij een wandeltocht door Leuven laten genieten van de stad in al zijn facetten.
’t Es ni allemoo mizeire en biskandose…
(Eric Min, Leuven: Een gids voor thuisblijvers en passanten. Luster, 2023.)
PAUL VAN OSTAIJEN
We weten al lang dat Paul van Ostaijen een overtuigde flamingant geweest is. De scholier kon het niet verkroppen dat de lessen op de middelbare school (onder meer bij de jezuïeten in Antwerpen) in het Frans gegeven werden. Hij klaagde het ongrondwettelijk karakter van het verfranste systeem aan. Nu blijkt dat hij door zijn Vlaamsgezindheid niet teruggeschrokken is voor collaboratie met de Duitse bezetter.
Maar de muzikale eenvoud van zijn laatste gedichten, die hij zou bundelen onder de titel Het eerste boek van Schmoll, blijft bekoren. Zoals het onvergetelijke Melopee:
Onder de maan schuift de lange rivier
Over de lange rivier schuift moede de maan
Onder de maan op de lange rivier schuift de kano naar zee
Langs het hoogriet
Langs de laagwei
schuift de kano naar zee
schuift met de schuivende maan de kano naar zee
Zo zijn ze gezellen naar zee de kano de maan en de man
Waarom schuiven de maan en de man getweeën gedwee naar de zee
GEKNEUSDE HEMEL
De azuurblauwe lucht toont overdag een ongenaakbaar gelaat, maar ’s avonds wanneer de wolken het laatste zonnelicht vangen, draagt ze de sporen van kwetsbaarheid. Door het licht dat in alle schakeringen van vaalgeel tot donkerpaars uitwaaiert, krijgen de wolken de teint van een geblutste huid. Nooit is de hemel ons, aardse stervelingen, dichterbij dan wanneer het goddelijke uitspansel niet langer de kleuren van kneuzing kan verhullen.
LUI IN DE LOMMER
En zo eindigt de zomer van 2023, die maar bleef sputteren, met een apotheose van zon en azuurblauw. Al wat leeft, zoekt de schaduw op. Alleen de bomen waarvan het loof wekenlang door malse regen verwend is, geven geen krimp en spreiden hun groene takken in de heldere lucht, vanwaar een verwarde maan verwonderd het ongewone spektakel overschouwt.
Van jaren her welt een lied in mij op: lazy sunny afternoon, I’ve got no mind to worry.
No matter. Ik ben er nu klaar voor. Laat de hyperboreïsche aanval maar komen. Overzomeren zal ik.
De blauwe kamer — Georges Simenon
Meer dan tweehonderd romans en honderden verhalen vormen het indrukwekkende oeuvre van Georges Simenon. De bekendste hebben commissaris Maigret als hoofdpersonage, maar Simenon heeft ook veel psychologische romans geschreven waarin niet het criminele, maar het existentiële aspect van een misdaad wordt belicht. Zo bijvoorbeeld De blauwe kamer. De titel verwijst naar de kamer in het Hôtel des Voyageurs waar het buitenechtelijk koppel, Tony en Andrée, zich maandelijks terugtrekt om te vrijen. Een lichte paniek bevangt de man op het moment dat hij vermoedt dat hun affaire ontdekt wordt. Een half jaar later zijn Nicolas, de man van Andrée, en Gisèle, de vrouw van Tony, op een verdachte manier om het leven gekomen.
Het grootste deel van de roman bestaat uit de poging van het gerecht om de feiten te reconstrueren. Tony stoort zich aan de manier waarop het gerecht de scènes uit de blauwe kamer representatief acht voor zijn hele leven. Voor hem zijn de uren in het hotel een onderbreking die nauwelijks of geen uitstaans heeft met zijn huwelijksleven. De ontmoetingen in het hotel gebruiken om iets te weten te komen over zijn huwelijk vindt hij belachelijk.
Maar hij ergert zich ook aan de methode die de recherche hanteert: als er losse eindjes in het verhaal zitten, dan klopt er iets niet, maar als het verhaal waterdicht is, dan kan het enkel op een ingenieuze manier in elkaar geknutseld zijn en klopt het dus evenmin. Wat de beschuldigde ook zegt, klinkt verdacht. Op het eind weet je als lezer niet wat er precies gebeurd is, maar wat voor de een niets meer dan een vrijetijdsspelletje was, werd door de ander heel hartstochtelijk beleefd.
Simenon schrijft een aantrekkelijke, heldere taal met een soepel ritme dat je onmiddellijk meeneemt en je tweehonderd bladzijden lang vasthoudt. Met verrassende uitweidingen: ‘De kamer was blauw, blauwselblauw, had hij eens gedacht, een blauw dat hem aan zijn kindertijd deed denken, aan de grof geweven zakjes met blauw poeder die zijn moeder in de tobbe oploste voordat ze het wasgoed een laatste keer uitspoelde, waarna ze het ging uitspreiden op het blinkende gras van het bleekveld. Hij moest een jaar of zes zijn en hij vroeg zich af welk wonder ervoor zorgde dat iets blauws het wasgoed wit kon maken.’
Georges Simenon, De blauwe kamer. (Vert. Rokus Hofstede.) De Bezige Bij, 2014, 203p.
O, DE (B)ENGEL
Op de vensterbank duplo-mannetjes en diertjes, de boer en de boerin, en de giraf
Onder het tafeltje de brandweerwagen en de bulldozer, op het tafeltje een tekening met kleurpotloden en een scherper
Daarnaast het boek van Annie M.G., want hij heeft Jip en Janneke leren kennen, en hun onafscheidelijke vriendschap
Meer dan een dag na zijn vertrek hebben we de sporen van zijn verblijf nog niet uitgewist
In het huis echoën zijn verhaaltjes, zijn fantasie, zijn emoties
Soms, als ik bij opa en oma ben, wil ik bij mama en papa zijn, en soms, als ik bij mama en papa ben, wil ik bij oma en opa zijn
Alzo sprak onze driejarige bengel
WESTHOEK
Waar wolken en wilgen wankel de wind bewonen,
ligt het wee van het gewonde Westen,
al meer dan honderd jaar.
De graven van al te velen die vroegtijdig wijlen heetten,
gewijd door de witte stenen die in stilte wenen
WETENSCHAPPELIJK VERANTWOORD
Hebben we echt door de universiteiten ontwikkelde wetenschappelijke modellen nodig om ons te vertellen dat we de bootvluchtelingen op de Middellandse Zee moeten redden? Omdat die reddingsacties geen aanzuigeffect hebben.
Is het niet onze verdomde plicht om die medemensen te redden?
Wat zouden we doen als die modellen zouden aantonen dat de reddingsacties wel een aanzuigeffect hebben? De vluchtelingen laten stikken? Van de Middellandse Zee werkelijk een massagraf maken? Want het is wetenschappelijk verantwoord?
NOT MANY COMPARE TO HER
Ze zag, hoorde, voelde het onrecht met heel haar wezen. En ze trok van leer tegen het patriarchaat, tegen genderclichés, tegen racisme, tegen kindermisbruik in de kerk, tegen het verbod op abortus. Ze bevocht het met woorden, met haar weergaloze stem. Fight the real enemy, zei ze uitdagend, toen ze de foto kapot scheurde. Maar velen waren het erover eens: ze overdrijft. (Die velen, die doen alsof ze de paus eren, te kerke gaan, tot God bidden, in Jezus Christus geloven.) Nog altijd wordt ze in de media getypeerd als ‘de rebel die aan haar eigen demonen ten onderging’. Een laatste ezelstamp om de ontzielde rust van de velen niet te storen.