Alles stroomt — Vasili Grossman

Geconfronteerd met de dagelijkse oorlogsbeelden, grijp ik naar het verhaal Alles stroomt. De Joodse auteur Vasili Grossman werd in 1905 geboren in de Oekraïnse stad Berdytsjiv – van de meer dan 20.000 Joden in die stad ten westen van Kiev bleven er na de oorlog nauwelijks 100 over. Tijdens de oorlog trekt Grossman als oorlogscorrespondent mee met het Rode Leger. In die functie bereikt hij samen met de Russische troepen Treblinka, het door de nazi’s ontmantelde en achtergelaten vernietigingskamp, waar vermoedelijk 800.000 mensen omgebracht werden. Grossmans verslag werd tijdens het proces van Neurenberg als bewijsmateriaal gebruikt.

Maar Alles stroomt is geen verheerlijking van de Russische overwinning op nazi-Duitsland. Integendeel, Grossman stelt Stalin gelijk met Hitler en breekt ook met de mythe als zou Lenin alleen maar zuivere bedoelingen gehad hebben en de communistische revolutie door Stalin verknoeid zijn. Het vrouwelijk hoofdpersonage uit de roman vertelt de gruwelijke geschiedenis die bekend staat als Holodomor, het door Stalin georganiseerde voedseltekort, waardoor in Oekraïne, de graanschuur van de wereld, miljoenen mensen omkwamen van de honger. Bovendien rekent Grossman af met de mystiek van de Russische ziel: de zogenaamde zachtmoedigheid ervan is volgens hem geschapen en getekend door duizend jaar slavernij, ze is een volgzaamheid die wacht op het juiste moment om zich te wreken. Dit alles verklaart waarom de romans van Grossman in de Sovjet-Unie verboden waren en ze pas jaren na zijn dood (in 1964) in het Westen konden worden gepubliceerd.

Alles stroomt: de titel is een vertaling van de Griekse spreuk ‘panta rhei’, die aan Heraclitus toegeschreven wordt. Alles verandert, je kunt geen twee keer in dezelfde rivier stappen. Grossman heeft wel wat bedenkingen bij deze opvatting, die alles lijkt te relativeren en te onderwerpen aan de tand des tijds. Hij spot ermee: ‘Ja, alles stroomt, alles verandert, je kunt niet tweemaal in dezelfde transporttrein stappen.’ Volgens Grossman hebben we nood aan onveranderlijke principes: ‘vrijheid is het hoogste goed, er bestaat op de hele wereld geen doel waarvoor vrijheid mag worden opgeofferd.’ Die vrijheid is tijdens de geschiedenis van Rusland, door het tsarendom en door het totalitaire bewind van Lenin en Stalin, gedood.

Vasili Grossman, Alles stroomt. De Geus, 2009, 224p.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.