Anderhalf jaar is hij, en samen met zijn twee jaar oudere broer raapt hij het snoeisel bijeen dat vader op de stoep achtergelaten heeft, en brengt het naar de kleine kruiwagen. Onopvallend worden ze ingeschakeld in het huiselijk leven, speels leveren ze een bijdrage. De oudste toont wat er moet gebeuren, hij neemt een handvol takken en blaren en gooit die in de kruiwagen; de jongste doet hem na, een handvol is voor hem één takje dat hij voorzichtig op de bijeengeraapte hoop legt. Noem het broederschap, noem het samenhorigheid: de jongste leert hoe te volgen, de oudste leert hoe voor te gaan. Het is een van de meest aangrijpende scènes die ik de laatste jaren gezien heb.

Op 3 januari 1889 verlaat Friedrich Nietzsche zijn kamer op de Piazza Carlo Alberto in Turijn. Eens op straat ziet hij hoe een paard door een koetsier afgeranseld wordt. Overweldigd door medelijden, valt hij het dier om de hals. Het is zijn laatste heldere daad, vooraleer hij, lichamelijk en geestelijk uitgeput, instort.

Daar werd ik aan herinnerd, toen ik gisteren het schilderij van Kurt Peiser zag op de tentoonstelling van KunstUur in Mechelen. Op de achtergrond afgejakkerde paarden, vooraan twee mannen en een gevallen paard: de ene probeert het grote dier recht te trekken, de andere geselt het met striemende stokslagen. Het paard is in vergelijking met de menselijke figuren buitengewoon groot geschilderd, maar het is bezweken onder het onmenselijk labeur.

Naar verluidt, had Kurt Peiser dergelijke taferelen waargenomen in de dokken van Antwerpen. Overal in de Europese steden werden paarden afgebeuld: ze werden ingezet om mensen te vervoeren en zware vrachten te dragen, dag en nacht moesten ze opdraven in de fabrieken, de mijnen, de havens.

Brutaliteit is de titel van het schilderij, het dateert van 1910.

Terwijl ik in onze voortuin kijk naar de rozelaar die de ochtendlijke bui heeft doorstaan, verneem ik het overlijden van een verre vriend. Zelden waren de mij al jaren vertrouwde woorden van Werumeus Buning meer van toepassing:

Zo tedere schade als de bloemen vrezen

Van zachte regen in de maand van mei,

Zo koel en teder heeft uw sterven mij

Schade gedaan, die nimmer zal genezen.

En de dichter weet dat het gebeurde moet worden gedragen:

Gij hebt de witte en de rode rozenbladen
Gebeurd in uwe smalle hand…

Met het mooie woord ‘gebeurd’ van ‘beuren’ in de betekenis van ‘dragen’. Er is zoveel om te dragen.

Eric Hemelaersplein – zo heet voortaan het kruispunt van de Kortrijksestraat en de Schoolbergenstraat op de grens van Kessel-Lo en Linden. Het is genoemd naar Eric, jarenlang de cafébaas van De Kastaar. Eric was een bescheiden kastelein die in zijn etablissement voor een gezellige ambiance zorgde. Gisteren kwamen meer dan honderd mensen afscheid nemen, niet omdat het café sluit, maar omdat Eric op het punt staat te vertrekken naar waar zijn celestijnse naam hem roept. Het was een aangrijpend vaarwel en een eerbetoon aan een herbergier, een waard die erin geslaagd is mensen tussen pot en pint een herbergzame stek te geven.

Soms speelt zich in mijn tuin een onopvallende allegorie af. Zoals gistermiddag. Een eenzaam koolwitje, dat zijn dagen in verlatenheid slijt en altijd op zoek is naar gezelschap, verpoost in de blauwe rust van een myosotis en mummelt lichtjes wiegend de nauwelijks hoorbare vraag: vergeet mij niet.

Hun kies bestaan heeft een neerslag gevonden in de taal: myosotis of vergeet-mij-nietje. Ze worden myosotis of muizenoortje genoemd omdat ze even onopvallend zijn en zich in omzichtigheid hullen. Zo verandert het verbod dat in hun naam schuilt, in een vriendelijk verzoek: vergeet mij niet.

Volgens een verhaal uit onheuglijke tijden was de Schepper ze uit het oog verloren toen hij alle schepselen een naam gaf. Het bloemetje met de muizenoortjes zei: ‘Heer, vergeet mij niet’ – en de Heer, die volgens sommigen wel van een grap houdt, antwoordde: ‘Dat zal je naam zijn.’

Hun bescheiden bloei versiert nu onze tuin met het lieflijkste blauw. Al wat ze doen, is blomme zijn, maar intussen bewaren ze het diepste van alle menselijke verlangens: forget-me-not, Vergissmeinnicht, nomeolvides….

 ‘Nu het huis waar ik mijn jeugd heb doorgebracht, verkocht is, wou ik het nog een laatste keer zien. Ik heb geen sleutel meer, dus ging ik langs achter en keek door het keukenraam. Ik zag de stoel waarop ons moe altijd zat, en werd gegrepen door de afwezigheid, de verlatenheid. Bij het zien van die lege stoel kreeg ik het onverwacht moeilijk…’  Ze zegt het bijna fluisterend, want ze is aangedaan.

‘En ik werd herinnerd aan de woorden van de dichter: “niet het snijden, maar het afgesneden zijn”. Die geven heel juist weer wat ik voel.’

Samen lezen we het gedicht van Maria Vasalis:

Zoveel soorten van verdriet,

ik noem ze niet.

Maar één, het afstand doen en scheiden.

En niet het snijden doet zo’n pijn,

maar het afgesneden zijn.

‘Sotto voce’ heet het gedicht. Met gedempte stem…

Vorig weekend is Remus, onze eenjarige kleinzoon, komen logeren. Hij zit in die wonderlijke fase waarbij hij eigenlijk nog geen woord zegt, maar veel begrijpt. ‘Wil je iets drinken?’,  ‘Eerst je boterhammetje opeten en dan gaan we naar Tiktak kijken’, ‘Gaan we eens naar buiten? Eerst je schoentjes aandoen’… De vragen en suggesties worden beaamd met een glimlach of een knorretje of een uitgestoken hand dan wel afgekeurd met een nee schuddend hoofd of een kreet van ontgoocheling of een wegwerpgebaar.

Twee keer worden wij geboren. De eerste keer wordt ons het leven geschonken, de tweede keer treden we toe tot de taal en de wereld. De eerste keer wordt de navelstreng doorgeknipt, de tweede keer wordt een streng geregen – een verbinding met woorden en mensen. Die tweede geboorte is aan de gang. A en ik zijn nu en dan de verloskundigen van dienst.

Rustend in Aedicula, de nissen van de stilteplek in de Abdij van Park, hoor ik de beiaard die de Europese hymne speelt – de woorden van Schiller, getoonzet door Beethoven: Alle Menschen werden Brüder…

Wie besteedt nog aandacht aan het betekenisvolle appel dat van die woorden uitgaat? Ze lijken ontzield achtergelaten, ontdaan van alle geloof en hoop, afgedankt als oude rommel.

Zalig de vredestichters…

Zalig de zachtmoedigen, want ze zullen het land erven…

Evenzovele woorden die in onbruik geraakt zijn, die we toeschrijven aan fantasten en wereldvreemde dromers. We hebben de verbeelding afgezworen omdat we menen alles te kunnen berekenen, en vergeten dat het moed vergt om die woorden ter harte te nemen.

I have a dream that one day black men and white men, jews and gentiles will be able to join hands…

Wij hebben deze woorden in de steek gelaten. We bewonen ze niet meer en daardoor zijn ze in verval geraakt – als verwaarloosde huizen.

Hoeveel mensen zijn in staat om met Niccolo Machiavelli te zeggen: ‘Ik hou meer van mijn geboortestad dan van mijn eigen ziel’? Toen Aleksej Navalny hersteld was van de door Poetins schrikbewind gepleegde vergiftiging die hem bijna het leven kostte, keerde hij vanuit Berlijn terug naar zijn vaderland Rusland. Want politiek draait niet om de zorg voor het eigen zelf, maar om de zorg voor de wereld, amor mundi. De kracht en de moed die hij daarbij aan dag legde, berusten op het fundamenteel principe: nooit begrip tonen voor het onaanvaardbare.