Op een pleintje met kasseistenen staat een huizenhoge kastanjelaar uitgedost met witte meibloesems. Hij lijkt een monumentale kandelaar die met feestelijke kaarsen hulde brengt aan het desondanks, aan wat alle onheilsprofetieën ten spijt stand houdt. Zoals kaarsen op stille plaatsen een gedenkteken zijn en ons herinneren aan het onzegbare dat ons aanbelangt: dat het beloofde op komst is, dat er troost is voor het onverdraaglijke.

Dertigers zijn ze. In verschillende formaties, gekoppeld of alleen, met of zonder kinderen. Ze zijn blij elkaar nog eens te zien, ze klinken en drinken mimosa – een weerzien bij een gezellige brunch. Gaandeweg neemt hun spreken een andere toonaard aan: de ruis van een eerste falen, het besef dat volharding alleen niet volstaat, dat ook het vurig gewenste kan mislukken en plannen wel eens gedwarsboomd worden. Maar in hun zwijgen verbergt zich ook de kalme vastberadenheid die bereid is te blijven zoeken. Dertigers zijn ze. Ze omhelzen moeder, want ze weten dat die ook zulke jaren heeft meegemaakt.

Eens temeer gaan er stemmen op die op 8 mei de bevrijding willen gedenken en meteen die datum in het teken van verzet willen plaatsen. Het doet mij denken aan wat de Franse verzetsstrijder (en surrealistische dichter) René Char tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef: ‘Notre héritage n’est précédé d’aucun testament.’ (‘Onze erfenis werd ons nagelaten zonder enig testament.’) Het verzet weigert zich te conformeren en ervaart die weigering als een nalatenschap zonder testament, zoals het ook de vrijheid gekregen heeft zonder bijhorende uitleg. Het verzet zegt ‘Neen!’. Het breekt met de normen en maatstaven die het in de eigen tijd aantreft. Het keert zich tegen de bestaande wereld. Die breuk komt van nergens, is ongemotiveerd, tenzij door de droom van een omwenteling. Dat onvoorwaardelijke engagement typeert het verzet en maakt het tot iets wat tegelijk verleidt en bedreigt.

Een century, een long pot, een safety shot, de baulk area, een snooker, de cue action, een one four seven, de break off, een plant, een shot to nothing – Luca Brecel daagt niet alleen zijn tegenstanders uit, maar ook de Nederlandse taal. (We vinden het zo gemakkelijk om die Engelse woorden over te nemen en lijken intussen te vergeten dat het Engels wel eigen woorden gevonden heeft om het spel te beschrijven.)

Ik kijk graag, omdat het spel zo een virtuoze nauwkeurigheid vereist, omdat het uitzonderlijk fair gespeeld wordt en omdat het – grappig genoeg – genoemd is naar die positie in het spel waarbij de witte speelbal geblokkeerd ligt. Het spel is genoemd naar die mogelijkheid in het spel die het spel doodlegt. Britse humor?

Ze is van Duitsen bloede. Elk Pruisisch militarisme is haar weliswaar vreemd, maar toch loopt ze hier in de Zegelaan triomfantelijk rond. Niet zoals Caesar ‘Veni, vidi…’, maar als een huisvrouw die de zegen van het thuis zijn aan den lijve ondervindt. Als ze in onze voortuin komt paraderen, jagen we ze niet weg, want ze is de lieveling van onze overbuurvrouw. Koningsberger is haar ras. Haar naam ontleent ze aan de vrouw van de zegerijke Viking Hagar. Heel lekkere eieren legt ze, meer dan 200 per jaar, wit-beige van kleur. Onze Helga.

Hoe arm is onze rijke wereld geworden!

Getekend door de ideologie van het kapitalisme hebben we geen voeling meer met wat het betekent om iets te geven. Je bewijst iemand een dienst omdat je op een wederdienst rekent, of omdat je ervan uitgaat dat je zal worden vergoed. Succes geef je niet weg, tenzij om later zelf meer succes te boeken. Do ut des.

Dat je een ploegmaat de overwinning zou gunnen, tart elk inlevingsvermogen. Daar kun je later alleen maar spijt van krijgen.

Vriendschap en in vriendschap geboren vrijgevigheid – neen, daar doen wij niet aan.

Het onvoorwaardelijk geloof in het oude gezegde ‘Spreken is zilver, zwijgen is goud’ is getaand. De maatschappelijke schade wordt opgemeten: omerta over dopinggebruik in de sport, over kindermisbruik, over partnergeweld in het huwelijk, enzovoort. Maar in de roman Dagen in de geschiedenis van stilte kaart Merethe Lindstrøm een ander probleem aan. Hoe mensen die er niet toekomen om pijnlijke ervaringen te delen, stikken in het ongezegde. Hoe ze wegzakken in de bodemloosheid van hun onvermogen om woorden te vinden voor een gebeurtenis die hen ten diepste getekend heeft. Ze vervreemden niet alleen van hun medemensen, maar ze raken ook zichzelf kwijt in de zelf gebouwde gevangenis van een redeloos zwijgen.

‘Bakhmut holds.’ Die boodschap horen we nu al dagen. Maar wat betekent ze? Dat de Oekraïners dapper stand houden? Dat wij ze niet in de steek mogen laten?

Of betekent ze dat de Oekraïners en de Russen hoe langer hoe meer op elkaar lijken? Dat een gewelddadige, niets ontziende oorlog de zogenaamde tegenstellingen uitveegt en de tegenstanders homogeniseert? Dat in totalitaire oorlogen de zogenaamde vijanden verwisselbaar zijn? Dat oorlogen de zogenaamde vijanden reduceren tot bondgenoten in het kwaad?

Daarom prevel ik dagelijks de woorden van Leo Vroman:

Kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen,
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen.

Najaar 1965, Sint Jozefscollege Aalst. Een missionaris jezuïet vertelt aan ons, jongens van het zesde leerjaar, over de inwoners van Angola en Congo, de voormalige Belgische kolonie. Hij eindigt zijn bevlogen verhaal met de vurige oproep: ‘Wij moeten die mensen helpen. Niet uit naastenliefde, maar uit eigenliefde, want ze zullen allemaal komen.’ Profetische woorden. De migrantenstroom is meer dan een halve eeuw geleden voorspeld. Maar zijn we voorbereid?

Zomer 1972. In de Aula-reeks een boekje met als titel Rapport van de Club van Rome. Het is een vertaling van The Limits to Growth, waarin onderzoekers van het befaamde MIT de klimaatverandering voorspellen.

Iets gelijkaardigs kan nu gezegd worden over de aardbeving in Turkije en Syrië. Blijkbaar werden de gevolgen van een mogelijke aardbeving tot in de puntjes voorspeld. Altijd opnieuw doen we alsof catastrofes ons als een anoniem noodlot van buitenaf overvallen, alsof we pech hebben. Maar in feite organiseren we onze eigen misère.

Waaraan ligt dat? Gemakzucht? Winstbejag? Of hebben wij een soort kennis ontwikkeld die ons belet om tot actie over te gaan? Een kennis waarbij we er niet in slagen om de  objectieve vaststelling om te zetten in subjectieve betrokkenheid. Wanneer gaan we ons realiseren dat we verwikkeld zijn in wat ons overkomt?

Het onachterhaalbare van het verleden lijkt vandaag te worden gelogenstraft door het beeldmateriaal waarover we beschikken: foto’s, video’s, films. Het lijkt alsof we het verleden kunnen bewaren en herbeleven. Maar wat zien we nu als we naar films van twintig jaar geleden kijken? En leveren die levendige herinneringen ons een nieuw inzicht op? Tonen ze iets wat ons vroeger ontgaan is?

In de film Aftersun merkt de kijker hoe het hoofdpersonage als volwassen vrouw terugkijkt naar de video-opnames die jaren geleden door haar en haar vader gemaakt werden tijdens een reis naar Turkije. Je ziet hoe ze als elfjarig meisje een hechte band had met haar vader, maar de volwassen kijker merkt nog beter dan zijzelf de kwetsuren van de vader op .

Vader Calum maant dochter Sophie regelmatig aan om zich met aftersun in te smeren. Maar wat de filmopnames niet tonen, is hoe we onze ziel kunnen beschermen als die zich te kwetsbaar opstelt en nauwelijks bestand is tegen de zonnebrand van het leven.