KARL MARX & FRIEDRICH ENGELS
Er is een nieuwe vertaling verschenen van Het communistisch manifest, het bevlogen schotschrift van de kameraden Karl Marx en Friedrich Engels. In deze tijden van sociale onrust, van gele hesjes, van stakingen en betogingen over pensioenhervormingen heb ik het opnieuw gelezen en me opnieuw laten meeslepen door het krachtige betoog met zijn boude analyse van de opkomende kapitalistische grootindustrie. Niets is zo gemakkelijk als dit boekje in de papierversnipperaar droppen met een verwijzing naar de in naam van het communisme gepleegde misdaden of naar door de tijd achterhaalde voorspellingen omtrent het einde van het kapitalisme. Maar wie het leest – als het ware met ogen van 1848 – kan enkel bekoord worden door de begeester(en)de toon die literaire stijl, vrijheid van spreken, helder inzicht en revolutionaire taal combineert.
Verrassend is het om vast te stellen welk dubbelzinnig oordeel de auteurs vellen over de bourgeoisie. Ze hebben het over de hoogst revolutionaire rol die de bourgeoisie gespeeld heeft. Zij heeft de bont geschakeerde feodale banden die de mens verbonden aan wie van nature boven hem stond, onbarmhartig verscheurd; zij heeft de heilige huivering van de vrome dweperij en van de kleinsteedse weemoed weggeveegd; zij heeft een einde gemaakt aan de met religieuze en politieke illusies verhulde uitbuiting. We kunnen die evolutie toejuichen, tot we beseffen dat de feodale banden vervangen zijn door het naakte belang en dat de enige band tussen mens en mens nu bestaat uit de contante betaling, en tot we beseffen dat de heilige huivering heeft plaats gemaakt voor egoïstische berekening en dat de uitbuiting niet langer verhuld gebeurt, maar schaamteloos, openlijk en brutaal.
Even verrassend is het om vast te stellen dat het kapitalisme volgens de auteurs geleid heeft tot het ontstaan van een wereldmarkt, dat de bourgeoisie de nationale basis van de industrie heeft onderuitgehaald. Daar liggen de fundamenten van wat wij nu de globalisering of mondialisering noemen.
Ze ronden hun verrassend accurate analyse af met de stelling dat de bourgeoisie de controle verloren heeft over de krachten die ze heeft ontketend, dat ze niet alleen de grootindustrie heeft geproduceerd, maar ook haar eigen doodgravers – in de vorm van het proletariaat. Wat rest, aldus Marx en Engels, is een opeenvolging van crisissen. Wie zal dat laatste tegenspreken?
Ja, het communisme is een spook dat rondwaart. En dat ook altijd terugkeert, zoals het Franse en het Engelse woord revenant aangeeft. Het spookt in onze ziel, die het bezet met het unheimliche gevoel dat een meer rechtvaardige wereld mogelijk is.
Karl Marx & Friedrich Engels, Het communistisch manifest. EPO, 2023, 115p. (Met een woord vooraf door Peter Mertens, algemeen secretaris van de PVDA.)
